Beynəlxalq nüvə yanacağı bankı...

Bakı:

15°C

82%

9m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Dünya / Beynəlxalq nüvə yanacağı bankı...

Beynəlxalq nüvə yanacağı bankı...

11.04.2009 [15:06]

Qazaxıstanın namizədliyi daha ağlabatandır
Bu yaxınlarda Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev beynəlxalq nüvə yanacağı bankının ölkəsində yerləşdirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etmişdi. Bu açıqlamadan sonra nüvə yanacağı bankının yaradılması məsələsi daha da aktuallaşıb. Təşəbbüsün diqqəti cəlb edən cəhəti odur ki, nüvə silahından imtina edən ölkələr onu dinc məqsədlə istifadə etmək istədikdə yanacaq istehsalı üçün mühüm texnologiya və müəssisələr yaratmağa ehtiyac qalmayacaq.
üstəlik, bankın MAQATE-nin çərçivəsində fəaliyyət göstərməsi və bu təşkilatın nəzarətində olması nəzərdə tutulur. Yəni inşa edilməkdə olan atom elektrik stansiyaları (AES) üçün lazım gələcək yanacağı MAQATE satacaq və onun hərbi məqsədlər üçün istifadəsinin qarşısını almaq üçün nəzarəti birbaşa bu təşkilat həyata keçirəcək.
Onu qeyd etmək yerinə düşər ki, belə bir bankın yaradılması məsələsi birdən-birə ortaya çıxmayıb. Hələ 2007-ci ilin iyulunda ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatası “Nüvə yanacağı üzrə beynəlxalq bankın yaradılması” Haqqında qanun ləyihəsini qəbul edib. Həmin vaxt bu bankın fəaliyyət mexanizmi ilə bağlı qızğın diskussiyalar getmiş, bəziləri belə bankın virtual, digərləri nüvə yanacağı ehtiyatlarının konkret bir yerdə olmasını təklif edirdilər. İkinci təklifin daha cəlbedici olduğunu deməyə əsas var. Belə ki, həmin iclasda vahid anbarın (saxlancın) Qazaxıstan ərazisində yaradılması təklifi irəli sürülmüş (Rusiyanın Anqarsk şəhərinin namizədliyi olsa da, buna xüsusi diqqət yetirilməyib) və Qazaxıstanın nüvə silahına malik olmaması və onun hazırlanması yönündə iş aparmaması, ölkədə sabit siyasi rejimin mövcudluğu, nüvə sənayesi obyektlərinin tamamilə MAQATE-nin nəzarətinə açıq olması barədə izahlı qeyd yer almışdır.
Belə bir strateji layihənin həyata keçirilməsində Qazaxıstanın namizədliyinin daha məqsədəuyğunluğu ölkənin güc strukturlarının banka ediləcək hücum və terror aktları ehtimalının qarşısını almaq üçün yetərli gücə malik olması, ölkənin tam şəkildə nə Rusiya, nə də ABŞ-ın təsir dairəsinə daxil olmaması amilləri ilə əsaslandırılır. Ən başlıcası isə odur ki, əgər bank doğrudan da Qazaxıstan ərazisində yerləşdirilsə, respublikanın suverenliyinə hər hansı təcavüz bütün dünyada beynəlxalq nüvə təhlükəsizliyinə hədə kimi qiymətləndiriləcək. Yəni Qazaxıstan bu minvalla dünya səviyyəsində öz təhlükəsizliyini sığortalamış olur.
Digər bir üstünlük odur ki, ABŞ-ın yeni prezidenti Barak Obama da Qazaxıstan prezidentinin təklifinə ciddi yanaşır. Habelə, ABŞ-ın MAQATE yanında bankın yaradılmasına 50 milyon dollar, digər ölkələrin isə 5-10 milyon ayırmağa hazır olmaları siyasi ekspertlər tərəfindən Qazaxıstanın siyasi dividentlə yanaşı iqtisadi divident qazanacağı kimi qiymətləndirməyə şərait yaradır.
Məsələnin iqtisadi tərəfinə diqqət yetirəndə daha maraqlı məqamlar ortaya çıxır. Gələcəkdə uran konsentratlarının qiymətinin neft və qazın qiymətinə nisbətən daha sürətlə artacağı gözlənilir. Belə ki, 2000-ci ildə 1 kiloqramı bazarda 15 dollar olan uran konsentrantı 2005-ci ildə 68 dollar, 2007-ci ildə 110 dollar olub, hazırda ondan da yuxarı qiymətədir.
Nüvə bankının Qazaxıstanda yerləşməsinin ölkə üçün dividentlərinə baxmayaraq, bu təklif ölkə daxilində birmənalı qarşılanmır. Daxili ekspertlər bu məsələnin ciddi şəkildə müzakirə olunmasını məqsədəuyğun sayırlar. Belə bir strateji layihənin Qazaxıstan üçün mənfi və müsbət cəhətlərini müqayisə edən mütəxəssislər, texnoloji, siyasi, iqtisadi və coğrafi baxımdan ölkənin maraqlarına cavab versə də, bu bankın yaradılmasına və fəaliyyətinə təminat məsələlərində qeyri-müəyyənlik olduğunu iddia edirlər. Ən çox da təhlükəsizlik məsələləri ölkənin bu layihəyə münasibətində tərəddüd yaradır. çünki keçmiş SSRİ dövründə nüvə poliqonunun Qazaxıstanda yerləşməsi və onun mənfi təsirləri, bankın yaradılmasından sonra baş verəcək fors-major halları və ehtiyatsızlıq məsələlərini nəzərə almağa ehtiyac duyulur. Qazaxıstan prezidentinin bu məsələdə qəti mövqe sərgiləməsi layihənin bu ölkədə gerçəkləşdirilməsi ehtimallarını artırır.
Q.Məcid

Paylaş:

Baxılıb: 1291 dəfə