Kollektiv təhtəlşüurun elçisi

Bakı:

12 °C

71 %

3 m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Ədəbiyyat / Kollektiv təhtəlşüurun elçisi

Kollektiv təhtəlşüurun elçisi

02.12.2023 [11:30]

Karl Qustav Yunqun analitik psixologiya təlimi haqqında bir neçə abzas

Əvvəli ötən sayımızda…

Yunq insanları psixoloji tip olaraq iki qismə ayırırdı: introvert tip, bir də ekstravert tip. İntrovert daha çox öz içinə qapalı, cəmiyyətdən qaçan, özüylə danışan insan tipidir. Ekstravert isə daha çox ünsiyyətə meyilli, qırağa yönəli, diqqət mərkəzində olmağı sevən tipdir. Sadə dillə birinciləri iç adamı, ikinciləri çöl adamı da adlandıra bilərik.

Ancaq bu, o demək deyil ki, hər hansı fərd mütləq şəkildə bu tiplərdən birinə mənsubdur. Hər kəsdə bu xarakterlərin hər ikisindən nəsə var, sadəcə birində birinci, o birində ikinci tipə xas xüsusiyyətlər əks qütbə aid cəhətləri əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir. Yoxsa dünya lallarla qaraqışqırıqçıların dialoqa girə bilmədiyi əcaib səhnəyə bənzəyərdi.

***

Allaha inanıb-inanmadığıyla bağlı suala Karl Yunq belə cavab vermişdi ki, onun işi, vəzifəsi inanmaq deyil, bilməkdir. Yunqun fikrincə, bəşər öz fövqündə duran Tanrının varlığı-yoxluğu məsələsinə heç vaxt aydınlıq gətirə bilməyəcək, ancaq bir arxetip kimi Allah insan ruhunun ən uca zirvəsində qərar tutub.

Doğrudan da, insan Yaradanın nə varlığını, nə də yoxluğunu təsdiqləmək gücündədir. Yüz milyardlarla qalaktikanın, trilyonlarla ulduzun arasında girinc qalmış düşüncəmiz heç milyon il sonra da belə bir qüdrətə yetişə bilməz. Ancaq biz öz qəlbimizdə, şüurumuzda Tanrı Dağı adlı bir zirvənin olduğunu, min illərdir dayanmadan o zirvəyə can atdığımızı yaxşı duyur, yaxşı bilirik. Bunu duymaq, bunu bilmək bizə yetər.

Bəli, Allah bizim ruhani potensialımızın zirvəsidir. Özümüzdən kənarda Tanrı axtarışına çıxmaq havayı zəhmət, vaxt itkisidir.

***

Tale-qismət məsələsinə Yunqun münasibəti də maraqlıdır. O deyirdi ki, biz daim təhtəlşüurumuzun hökmü, diktəsi altındayıq; neçə ki o təhtəlşüuru (söhbət ümumiyyətlə şüuraltıdan, yəni şüursuzluğun hər iki bölməsindən gedir) şüurun taxtına oturtmamışıq, həmişə ondan asılı olacağıq, bunun da adını tale, qismət qoyacağıq.

Yunq özünün heyrətamiz metoduyla taleyin, qismətin sirlərinə də əl aparmışdı, gah keçmişdən, gah gələcəkdən xəbər verirdi. Hələ gəncliyində bir pasiyentinə filan vaxtda, filan şəraitdə filan üsulla adam öldürdüyünü söyləmişdi, qatilin əməllərini üzünə oxumuşdu. Adam buna nə dərəcədə heyrətlənmişdisə, gənc psixoloq özü də öz fəhminə bir o dərəcədə mat-məəttəl qalmışdı. Bundan çox illər sonra - 1938-ci ildə isə verdiyi bir müsahibədə növbəti dünya savaşını proqnozlaşdırmışdı, Hitlerin də, Stalinin də psixoloji kimliyinə yüksək dəqiqliklə diaqnoz qoymuşdu, onların aqibətini bir kahin uzaqgörənliyi ilə öncədən söyləmişdi.

***

Dini kütləvi nevroz sayan Ziqmund Freyddən fərqli olaraq Karl Yunq platonizmi, onun kütləvi versiyası sayılan xristianlığı psixologiya müstəvisində, elm dilində yenidən yaradıb. O, dinin car çəkdiyi, əsrdən-əsrə daşıdığı dəyərlərə psixoloji legitimlik qazandırıb. O, bəşəriyyətin kollektiv təhtəlşüurunda Tanrının əl izlərini aşkarlayıb, mələklərin dilini, cinlərin əlifbasını öyrənib, ruhun, əbədiyyətin varlığını tutarlı psixi dəlillərlə sübuta yetirib. O, bilməklə inanmağın arasından sərhədi götürüb; onun biliyi inama, inamı biliyə çevrilib. Əgər Freyd həyata pessimist yanaşması, bədbin təfəkkürü etibarilə asket, şair idisə, Yunq insanları bir-birinə bağlayan qızıl telləri kəşf eləməsi baxımından optimist mistik, çiynində müqəddəs yük daşıyan missioner, öz dövrünün məsihidir.

Onun bütün həyatı, xarakteri, fəaliyyəti məhz peyğəmbər arxetipinin boyuna biçilib. Bəşəriyyət dediyimiz nəhəng kollektivin qayğılarıyla yaşamaq, fərdləri tənhalıq adlı təkadamlıq türmənin dustaqlığından qurtarmaq, insanları bir ocaq başına toplayıb yenidən qardaşlaşdırmaq bu arxetipin təcəllası olan şəxsiyyətlərin ən başlıca xüsusiyyətidir. Bu baxımdan Yunqu da yeni dövrün peyğəmbərləri sayılmağa layiq Hüqo, Dikkens, Dostoyevski, Tolstoy, Nitsşe, Berqson, Hüsserl, Yaspers, Tomas Mann kimi parlaq zəkaların, azman mütəfəkkirlərin sırasında görmək, zənnimcə, düzgün baxış olardı. Onun özcə təlimini öz boyuna ölçəndə, onun mənəvi varlığına özünün yaratdığı arşını tutanda bundan başqa nəticəyə gəlmək mümkün deyil.

***

Katoliklərin Müqəddəs Avqustin, pravoslavların Əziz Avqustin dedikləri böyük xristian mistiki, ilahiyyatçı filosof Avqustin Avreli deyirdi: “Tanrı insan oldu ki, insan yenidən tanrılıq zirvəsinə ucala bilsin”.

Hər azman fikir adamı o ruhani ucalığa öz bayrağını sancıb, hər biri o zirvəyə öz dilində ad-ünvan verib. Özlük arxetipi də Tanrı ucalığının Yunq dilində adıdır. O, səksən altı yaşında bu dünyaya gözünü yumana qədər öz bütünün sədaqətli əshabəsi, “kollektiv təhtəlşüur” adını verdiyi tanrısının sadiq elçisi, peyğəmbəri kimi müqəddəs missiyasını yerinə yetirməkdən usanmadı.

İnanmaq istərdim ki, fərdi təhtəlşüurunu bu dünyada qoyub kollektiv təhtəlşüurunun içinə çəkiləndə Yunq öz nəzəriyyəsinin isbatını öz gözləriylə görüb, öz təliminin doğruluğuna doyunca əmin olub.

F.Uğurlu

Paylaş:

Baxılıb: 676 dəfə