Təkqütblü, yoxsa çoxqütblü?

Bakı:

16°C

77%

6m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Siyasət / Təkqütblü, yoxsa çoxqütblü?

Təkqütblü, yoxsa çoxqütblü?

16.02.2022 [10:19]

Frattini Putinin 15 il əvvəlki çıxışı ilə razıdır

Nardar BAYRAMLI

Son zamanlar beynəlxalq münasibətlərdə geosiyasi nizamla əlaqədar müzakirələr intensivləşib. ABŞ və ənənəvi Qərb müttəfiqləri təkqütblü dünya nizamının zəruri və faydalı olmasından bəhs etsələr də, Rusiya, Çin kimi ölkələr, hətta Avropa İttifaqı (Aİ) çoxqütblü sistemin zəruriliyini önə çəkirlər. Rusiya prezidenti ilə Çin sədrinin sonuncu görüşündə bu məsələnin müzakirə edilməsi də xüsusi qeyd edilməlidir. Avropanın bir sıra ölkələri də Rusiya və Çinin mövqeyi ilə üst-üstə düşən yanaşma ortaya qoyurlar. Yeri gəlmişkən, İtaliya Dövlət Şurasının sədri Franko Frattini qeyd edib ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin 2007-ci ilin fevralında Münhen Təhlükəsizlik Konfransında dünyada birqütblülüyü aradan qaldırmaq və çoxtərəfli əməkdaşlığı inkişaf etdirmək zərurətindən danışarkən haqlı idi. “Son 15 ildə dünya dəyişib, Birləşmiş Ştatlar artıq təkqütblü sistemin qorunub saxlana bilməyəcəyini anlayır” , - deyə F.Frattini qeyd edib. Bununla yanaşı, bir müddət əvvəl Avstriyanın keçmiş xarici işlər naziri çoxqütblü sistemə keçidin zəruriliyindən bəhs etmişdi. “Le Monde” nəşrinin köşə yazarı Silvie Hofman isə yeni qlobal təhlükəsizlik prioritetlərinin birqütblü dünya nizamının dəyişməsini zəruri etdiyini vurğulamışdı.

Məsələ ilə əlaqədar “Yeni Azərbaycan”a danışan politoloq Ramiz Alıyev deyib ki, SSRİ-nin dağılmasından sonra birqütblü dünya nizamının yaranması beynəlxalq münasibətlərdə güc balansının pozulmasına səbəb oldu. Onun sözlərinə görə, ABŞ özünü “qlobal jandarm” kimi aparmağa, istənilən qərarı qəbul etməyə, müxtəlif ölkələrin daxili işlərinə daha rahat müdaxilə etməyə başladı: “Rusiya, Çin, Hindistan kimi ölkələr nəhəng potensiala malik olsalar da, hərbi-strateji və iqtisadi cəhətdən ABŞ ilə rəqabət aparmaq, üstünlüyü təmin etmək iqtidarında deyildilər. Amma son zamanlar beynəlxalq münasibətlər sistemində baş verən dəyişikliklər ABŞ başda olmaqla, Qərbin təsir imkanlarının zəifləməsinə səbəb olub, Moskva, Pekin kimi geosiyasi qüvvələrin önə çıxmasına şərait yaradıb. 1991-ci ildən bu günə qədər çoxqütblü sistemə keçid məsələsi çox müzakirə olunub. Amma indi bu transformasiya baş tutmaqdadır. Rusiya-Çin işbirliyinə Aİ-nin bəzi ölkələrinin də dəstək verməsi Birləşmiş Ştatların bəzi ənənəvi təsir zonalarından çıxmasına, bir sıra mövqelərini itirməsinə səbəb olur. Amma bu o demək deyil ki, ABŞ məğlub olur, yaxud Vaşinqtonun gücü azalır. Sadəcə, bəzi geosiyasi məqamlarda tarazlıq yaradılır. Çinin yeni iqtisadi təsir zonaları əldə etməsinə paralel olaraq Avropa İttifaqı da bu nəhəng dövlətlə daha sıx əməkdaşlığa meyllənir. Beləliklə, Aİ yenidən öz iqtisadi gücünü bərpa etməyə, çoxqütblü nizamda güc mərkəzinə çevrilməyə çalışır. İtaliyanın Dövlət Şurasının sədrinin məlum açıqlaması da təsadüfi deyil, konkret hədəfləri və məqsədləri ifadə edir. İtaliya ilə yanaşı, Fransa və Almaniya da çoxqütblü sistemin yaranmasında maraqlıdır”.

Politoloq bildirib ki, Münhen Təhlükəsizlik Konfransı ərəfəsində bu məsələnin yenidən aktuallaşması artıq Avropanın təhlükəsizlik prioritetlərinin dəyişdiyini, Rusiya, Çin kimi dövlətlərin strateji kursu ilə üst-üstə düşdüyünü göstərir: “Bütün hallarda ABŞ öz müttəfiqlərinin də yardımı ilə ənənəvi təsir mexanizmlərindən istifadə etməklə təkqütblü dünya nizamının saxlanılmasına çalışacaq. Co Bayden prezident seçildiyi zaman ABŞ-ın qlobal liderliyinin təmin olunması konsepsiyasından bəhs edirdi. Bu, Birləşmiş Ştatların dövlət strategiyasıdır. Bütövlükdə, biz qarşıdakı dövrdə bu istiqamətdə gərgin mübarizənin şahidi olacağıq”.

Paylaş:

Baxılıb: 1152 dəfə