“Qoca qitə” söz azadlığını məhdudlaşdıracaq

Bakı:

18°C

82%

5m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Siyasət / “Qoca qitə” söz azadlığını məhdudlaşdıracaq

“Qoca qitə” söz azadlığını məhdudlaşdıracaq

26.04.2022 [10:45]

Bununla bağlı qanun layihəsi hazırlanır

Taleh AĞAVERDİYEV

Son illər müxtəlif ölkələrin dövlət rəsmiləri internetin tənzimlənməsinin zəruriliyindən danışırlar. “Qeyri-qanuni kontent”lə mübarizə və “onlayn istifadəçiləri qorumaq” məqsədilə Aİ Şurası ilə Avropa Parlamenti arasında 16 saatlıq məsləhətləşmələrdən sonra ötən həftənin şənbə günü, Rəqəmsal Xidmətlər haqqında Qanuna (Digital Services Act - DSA) dair əldə olunmuş razılaşmaya diqqət çəkir. DSA rəqəmsal məkanın tənzimlənməsi sahəsində dünyada ilk qanundur. Brüsseldə dərc olunan k?m?nikedə qeyd edilir ki, qanun layihəsi “rəqəmsal məkanı qeyri-qanuni kontentin yayılmasından qorumaq və istifadəçilərin fundamental hüquqlarının müdafiəsini təmin etmək məqsədi daşıyır”.

Qeyd edilir ki, DSA iri internet şirkətlərini (məsələn, Google, Meta, Microsoft və Aİ-də aylıq 45 milyondan çox aktiv istifadəçisi olan digər servisləri) “qeyri-qanuni kontent”lə mübarizə aparmağa məcbur edəcək. Bundan əlavə, internet platformalarından dezinformasiya və təbliğatla mübarizə aparmalı və bu barədə mütəmadi olaraq Avropa tənzimləyicilərinə məlumat vermələri tələb olunacaq.

Yeni qanunun tələblərinin pozulması böyük məbləğdə cərimələr nəzərdə tutur - illik qlobal dövriyyənin 6%-ə qədər. Dəfələrlə ciddi pozuntular baş verərsə, Aİ-nin vahid bazarında fəaliyyət qadağan edilə bilər. Texniki nəhənglər həm də qanunun icrasını təmin edən tənzimləyicilərin işi üçün illik dövriyyənin 0,05%-ə qədərini ödəməyə borcludurlar. DSA 2024-cü ildən qüvvəyə minəcək.

Beləliklə, “qoca qitə” faktiki olaraq insanların sahib olduğu ən fundamental hüquqlardan birini - Ümumdünya insan hüquqları bəyannaməsinin 19-cu maddəsində, habelə İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının 10-cu maddəsində və bir sıra digər beynəlxalq hüquqi sənədlərdə təsbit olunmuş söz azadlığını pozan qanun qəbul etməyə hazırlaşırlar.

Doğrudur, bu hüquq İnternetdə tamamilə hər hansı məlumatın yerləşdirilməsini nəzərdə tutmur. Söz azadlığı hüququnun pozulmaq təhlükəsi yaranarsa, bəzi insanların şərəf, ləyaqət və hətta həyatına təhlükə yaranarsa, o, üstünlük təşkil etməlidir. Ona o vaxt üstünlük verilməlidir ki, söz azadlığı hüququ başqalarının hüquqlarını pozmur, şərəf, ləyaqət və hətta həyatlarına təhlükə yaratmır. Və bu baxımdan internetdə nifrətin qızışdırılmasına, təhlükəli məhsulların satışına və digər təhqiredici fəaliyyətlərə (məsələn, qisas zəminində kiminsə intim fotolarının yayılmasına, bullinq və s.) qarşı mübarizə tədbirləri görülməlidir. Yeni qanunun digər bəzi faydalı müddəaları da var:

Avropada hədəflənmiş reklamlar artıq yetkinlik yaşına çatmayanlara yönəldilə bilməz və hədəfləmə meyarlarına məxfi məlumatlar (məsələn, dini və ya irqi mənsubiyyət) daxil ola bilməz. Bundan başqa “qaranlıq patternlər”in - istifadəçiləri ehtiyac duymayan bir şeylə (məsələn, onlayn fəaliyyətlərini izləməyə məcbur edən) razılaşmağa məcbur edən interfeysinin aldadıcı elementlərinin istifadəsinə də qadağa qoyulub.

Lakin “qeyri-qanuni məlumat”ın dəqiq tərifi və internet platformalarının hansı “dezinformasiyaya” və ya “təbliğat”a qarşı mübarizə aparmalı olduğu barədə məlumat yoxdur. Bu isə tənzimləyicilər və Avropa ölkələrinin hökumətləri onlara xoş olmayan bu və ya digər məlumatları “qanunsuz” kimi şərh edə bildiyi manevrlər və hüquq pozuntuları üçün müəyyən məkan yaradır.

ABŞ və onun müttəfiqlərinin ABŞ-da və xaricdə qeyri-qanuni fəaliyyətlə məşğul olmayan insanlar haqqında kütləvi şəkildə informasiya toplamaqla məşğul olduqlarını göstərən sənədləri KİV-lərə təhvil verən Edvard Snoudenin misalını xatırlatmaq kifayətdir. Yaxud casus qalmaqalları, hakimiyyətin ən yüksək eşelonlarında korrupsiya, hərbi cinayətlər haqqında materiallar dərc edən Culian Assanc. Əslində, onların dərc etdiyi məlumatlar söz azadlığının məhdudlaşdırıla biləcəyi hallara aid deyildi, lakin hər ikisi təqibə məruz qalıb.

Yaxud Qarabağdakı 44 günlük müharibəni xatırlayaq: o zaman sübut olundu ki, erməni əsilli “Facebook” əməkdaşları Azərbaycan həqiqətləri ilə bağlı, dövlətimizin əməllərinin düzgünlüyünü sübut edən və beynəlxalq hüquq normaları əsasında haqq qazandıran məlumatları qəsdən silib, bunu dünya ictimaiyyətinə çatdırmağa çalışan sosial şəbəkə istifadəçilərini isə bloklayıblar. Rəqəmsal xidmətlər haqqında yeni qanun eyni seçmə prinsiplə işləyəcəkmi? Qərb ölkələrinin siyasətində ikili standartlarla nə qədər tez-tez rastlaşdığımızı nəzərə alsaq, bu, qətiyyən istisna olunmur.

Təcrübə göstərir ki, Qərb dövlətləri xarici siyasət arenasında söz azadlığı hüququ prinsipini bəyan edib və dəstəkləsələr də, öz ölkələrində daxili siyasət və qanunvericilikdən söhbət gedəndə ondan imtina edirlər.

Paylaş:

Baxılıb: 984 dəfə